Học không chỉ để thi
GS Thái thẳng thắn cho rằng, Việt Nam chúng ta có một điểm mà đã thành truyền thống là học sinh thi gì cũng giỏi. Và thú vị là thường chỉ một, hai năm hoặc ba năm đầu kém thôi còn các năm sau thì kết quả rất cao.
Nguyên nhân được ông Thái chỉ ra là nhờ việc luyện thi. Chính ông cũng là người từng bỏ công luyện thi học sinh giỏi. “Gần đây tôi có dẫn học sinh Việt Nam đi thi toán quốc tế cấp Tiểu học. Mấy năm đầu tiên các em không đạt giải, điểm vẫn còn kém, nhưng năm ngoái cả thế giới có 26 giải Nhất thì học sinh Việt Nam chiếm tới 11 giải”, ông Thái cho biết.
Thành tích tốt thì đáng vui nhưng cũng nhiều trăn trở. Người Việt học giỏi, thi gì cũng giỏi, nhất là môn Toán học nói riêng và các môn Khoa học tự nhiên nói chung, nhưng dân tộc ta không để lại một dấu ấn nào trong đỉnh cao trí tuệ về Toán học hay Khoa học kỹ thuật của thế giới cho đến khi có dấu ấn đầu tiên của GS Ngô Bảo Châu. Và sau đó không biết bao lâu sẽ có nữa.
Chủ biên chương trình môn Toán cho rằng, mặt bằng chung học sinh Việt học tốt, thi tốt nhưng gần như thiếu đi sự sáng tạo. Mà không sáng tạo thì chỉ có thể đi làm thuê mà thôi. Và đó là một lý do lớn khiến chúng ta giỏi mà vẫn nghèo. Ông Thái cho hay, chương trình giáo dục Toán học phổ thông mới thay cách tiếp cận nội dung trước đây là quan tâm nhiều đến chuyện được học những đơn vị kiến thức nào, giải được bao nhiêu dạng bài tập, đi thi được bao nhiêu điểm?... sang cách tiếp cận mới là hướng đến khả năng sáng tạo của người học.
Học sinh Hà Nội trong ngày hội “Toán học không xa cách”
Bởi lẽ, “nhất nghệ tinh, nhất thân vinh”. Trong mọi lĩnh vực của xã hội, lĩnh vực nào, mảng ngành nào cũng có hàng trăm hàng nghìn người làm, chỉ sáng tạo thì mới nhìn ra cái gì là của riêng mình và trở thành người dẫn đầu/đứng đầu và mang lại được giá trị thực. GS Đỗ Đức Thái chỉ rõ: “Chương trình Toán phổ thông mới được xây dựng nhằm thực hiện vai trò như một cái “cần câu cơm”, có thể giúp con người mưu sinh, giúp học sinh có khả năng sáng tạo thích ứng bất cứ thay đổi nào của xã hội. Chính vì vậy, chương trình phổ thông mới về Toán sẽ xoay quanh 4 triết lý rõ rệt: tinh giản, thiết thực, hiện đại, sáng tạo. Không có chuyện chương trình mới sẽ đưa ra những đơn vị kiến thức rất mới. Điểm thay đổi là sẽ bớt đi nhiều so với hiện nay và chúng ta hướng giáo dục toán học đến sự mưu sinh của mỗi một con người sau này chứ không phải thi cử. Đây cũng là yếu tố quan trọng nhất trong khởi nghiệp, gắn với mọi công việc tương lai của mỗi người.
Không thể chín ép mãi
Để tạo ra năng lực sáng tạo, giải quyết vấn đề cho người học Toán, theo GS Thái, cần một không gian, thời gian vật chất nhất định để họ tự học, tự chuyển hóa kiến thức, kỹ năng thành của riêng mình. Như thế thì phải học ít thôi. Học nhiều quá không có thời giờ để tự chuyển hóa.
GS Đỗ Đức Thái cho rằng, chương trình hiện hành được xây dựng theo tiến trình logic của phát triển Toán học, có xu hướng dồn từ lớp trên xuống lớp dưới mà lẽ ra cần ngược lại. Ví dụ có những bài tập khó ở sách giáo khoa lớp 4 của Việt Nam, trong chương trình nước khác lại được dạy ở lớp 6-7. GS Thái đưa ra một ví dụ: Cháu tôi, khi 12 tháng tuổi phát âm tên tôi vô cùng khó khăn nhưng chỉ 2 tháng sau, cháu đã có thể nói rất dễ dàng. Có nghĩa nhiều việc với hôm nay là khó đối với trẻ nhưng ngày mai là hiển nhiên. Vậy cái gì hiển nhiên với đứa trẻ vào ngày mai thì phải dạy ở ngày mai chứ sao lại bắt học vào hôm nay, GS Thái phân tích.
Do đó, môn Toán ở chương trình mới được xây dựng theo nguyên tắc kiến thức của lớp 1 sẽ đẩy lên lớp 2-3 và tiếp tục như thế cho đến lớp 11 lên 12. Nội dung nào đến lớp 12 hết chỗ thì có nghĩa nó vượt khỏi chương trình phổ thông. Chúng ta không thể đem khoa học Toán học ép vào nhà trường phổ thông. Ngay bản thân tôi cũng không thể đem những hiểu biết của mình để bắt sinh viên học theo được, GS Thái khẳng định.
GS Thái đã rất kinh ngạc khi nhìn vào đề thi đại học có những bài giải bất phương trình, phương trình mũ logarit hay lượng giác. Ông tin rằng cuộc đời về sau của các thí sinh chẳng bao giờ dùng đến những phương trình này. Bởi những phương trình ấy, ngay các GS Toán học cũng không mấy ai dùng tới. Tương tự, định nghĩa về tọa độ trong sách giáo khoa lớp 10 dù đã được trình bày lại một cách dễ hiểu nhất có thể thì nhiều chuyên gia vẫn ong đầu vì độ hàn lâm, khó hiểu của nó.
Ông Thái cho rằng những người thiết kế và thực hiện chương trình với nội dung cao siêu trên đã làm đẹp Toán học, nhưng không để làm gì. Trong khi đó, đây đáng ra phải là môn gần gũi, là phương tiện để con người ứng dụng giải quyết các vấn đề trong cuộc sống thường ngày. Chương trình hiện hành đã đẩy giáo dục Toán học phổ thông đi sai lệch, khiến xã hội bất bình.
Một đơn vị kiến thức đưa vào chương trình dứt khoát phải trả lời được câu hỏi nó để làm gì và nếu bỏ nó ra thì có ảnh hưởng gì không? Những gì không chứng minh được là cần thiết thì nên bỏ, chứ không giữ tư tưởng để lại “không bổ dọc thì bổ ngang”. Chương trình môn Toán sắp tới, với tinh thần đó, sẽ tinh giản nhiều nội dung so với hiện hành.
Hơn nữa, trong bối cảnh bùng nổ của thông tin, nhiều đơn vị kiến thức không cần thiết và cần được tinh giản, nhưng không nên tinh giản chương trình môn Toán theo kiểu cơ học, kiểu “hết nạc lại vạc đến xương” làm môn học trở nên dị dạng. Thế nên, ở chương trình Toán mới, đường kiến thức chương trình và đường phát triển năng lực học sinh sẽ gắn kết chặt chẽ, chi phối nhau.
Phải hiểu rõ: Học để làm gì?
Một học sinh đặt câu hỏi với GS Đỗ Đức Thái, phương thức thi có thay đổi theo chương trình sắp tới hay không? Em băn khoăn trước đích đến là chiếc cần câu cơm mà chương trình môn Toán đặt ra, liệu có thật sự câu được cơm? Với tâm lý học gì thi nấy, thì chiếc cần câu của môn Toán chưa động được đến cơm ở mặt nước thì đã bị câu trúng và mắc lại với con chuồn chuồn bay tà tà mặt nước - biểu trưng cho kỳ thi, học sinh này nói.
GS Thái thừa nhận tâm lý học gì thi nấy là thứ đã và sẽ nghiền nát mọi cuộc cải cách giáo dục. Việc chuyển thi Toán từ tự luận sang trắc nghiệm hiện nay, chỉ là thay đổi về kỹ thuật, không giải quyết được tận gốc vấn đề. Ông và nhiều người trong Hội Toán học Việt Nam đã bàn về phương thức thi này. Với một chương trình nặng nề chỉ hướng tới việc giải Toán mà không dạy học sinh cách học để làm gì thì việc chuyển sang thi trắc nghiệm sẽ tiếp tục là cú giáng mạnh vào chất lượng học Toán ở phổ thông.
GS Thái khẳng định, nếu giáo viên làm tròn trách nhiệm, thực hiện đúng chương trình, học sinh sẽ đạt đến chuẩn đầu ra quy định. Chuẩn ấy sẽ là cần câu cơm hạng phổ thông cho các em. Tuy nhiên, nếu kỳ vọng hơn, muốn có được những cần câu hạng thương gia, học sinh và gia đình sẽ phải tự giải quyết sự dư dôi giữa chuẩn quy định và chuẩn kỳ vọng bằng những biện pháp ngoài nhà trường, có thể là học thêm.
Dự kiến tới đây, GS Đỗ Đức Thái và một số nhà Toán học sẽ mở diễn đàn công khai để bàn về những cái được - mất của thi Toán bằng trắc nghiệm, dựa trên những phân tích thực tiễn từ đề thi THPT quốc gia. Các nhà Toán học sẽ lấy mã đề 101 và 102 để phân tích ở nhiều góc độ: lý luận dạy học, lý luận về đánh giá, tác động xã hội... để thấy được phương thức thi này có điểm tích cực và tiêu cực gì. Đồng thời, ông cũng kỳ vọng các nhà Toán học sẽ tìm được cách thi phù hợp với đích đến mới và nhu cầu xã hội của môn học này.
Ông Thái cũng cho biết, ngoài chương trình chung mang tính chuẩn quốc gia, sẽ có chương trình riêng hoàn toàn cho trường chuyên sẽ được biên soạn vào năm 2018.